เลี้ยงแพะให้โตกับทุกช่วงอายุแพะ ด้วยBCS

เลี้ยงแพะให้แข็งแรง โตดี ย่อมส่งผลให้แพะห่างไกลจากโรค ลูกแพะที่กำลังอย่านม แพะขุน แพะหนุ่มสาวที่เข้าสู่ช่วงผสมพันธุ์ แม่แพะที่ตั้งท้อง แม่แพะให้นม พ่อพันธุ์แพะ ต้องการอาหาร วิตามิน แร่ธาตุ แตกต่างกันไป 

  ทุกอย่างที่เราจัดหาอาหาร ให้แพะกิน ไม่ว่า หญ้าสดที่ใช้ให้สัตว์โดยเฉพาะ หญ้าสดจากธรรมชาติ หญ้าแห้ง ใบไม้ต่างๆ อาหารข้นสำเร็จรูป อาหารข้นผสมเอง รวมถึงอาหารTMR เมื่อแพะกินเข้าไปมันจะสะสมไขมันและกล้ามเนื้อ

เรามาทำความเข้าใจ ประโยชน์และการนำใช้ BCS เพื่อให้เกิดประสิทธิภาพสูงสุดในการจัดการคอกแพะของเรากัน

    BCS คือการให้คะแนนร่างกายสุขภาพ ว่า ผอม อ้วน ในระยะไหน โดยดูจากการสะสมไขมันและกล้าม เราจะพิจารณาจุดที่จะวัดผล 3บริเวณ

  1.บริเวณส่วนเอว 

จะอยู่บริเวณกระดูกสันหลังซี่โครงกระดูกสุดท้ายกับสะโพกจุดนี้ก็จะแยกย่อยลงไปอีก 2ส่วน คือกระดูกแนวตั้ง เรียกว่า( Spinous process ) ดูภาพที่1

ภาพที่ 1. กระดูกแนวตั้ง เรียกว่า( Spinous process )

Cr.from Ethiopia Sheep and Goat

productivity Improvement Program

(ESGPIP)

 และกระดูกแนวนอนเรียกว่า( transverse process) ดูภาพที่2

ภาพที่ 2. กระดูกแนวตั้ง เรียกว่า(transverse process )

Cr.from Ethiopia Sheep and Goat

productivity Improvement Program

(ESGPIP)

 เราจะให้น้ำหนักไขมันและกล้ามเนื้อรอบๆที่หุ้มกระดูก ยิ่งผอมมาก เวลาจับจะรู้สึกได้เลยว่าหนังหุ้ม เพราะไขมันและกล้ามเนื้อรอบๆกระดูกมีการสะสะไขมันและกล้ามเนื้อน้อยนั้นเอง ขณะเดียวกันถ้าแพะอ้วนมาก เวลาจับจะรู้สึกว่ามีแต่กล้ามเนื้อและไขมันหนาหุ้มกระดูกอยู่อย่างชัดเจน ทั้งกระดูกแนวตั้งและแนวนอน ซึ่งจะสัมพันธ์กับแนวตัดของกระดกทั้ง2 จะมีไขมันกล้ามเนื้อหรือเรียกว่าเนื้อสันหลัง การให้คะแนนจุดนี้มี BCS 1-BCS5 ดูรูปที่3 จะเข้าใจยิ่งขึ้น 

รูปที่3 ภาพประกอบการให้คะแนนBCS1-BCS5

Cr: from Dr. Albert Leslie, APHIS, USDA Veterinarian

  2.พื้นที่ส่วนหน้าอก 

เรียกว่า สเตอร์นัม(sternum) ดูภาพที่4 จะมีไขมันและกล้ามเนื้อหุ้มกระดูกหนกไวเช่นกัน แพะผอมจับดูแทบจะมีแต่กระดูก ส่วนแพะอ้วนหรือสมบูรณ์จะมีแต่ไขมันและกล้ามเนื้อหุ้ม เราใช้พื้นที่ส่วนหน้าอก เป็นคะแนนเสริมเท่านั้น 

ภาพที่ 4. พื้นที่หน้าอก เรียกว่า( sternum area )

Cr.from Ethiopia Sheep and Goat

productivity Improvement Program

(ESGPIP)

   3.พื้นที่ส่วนกระดูกซี่โครง 

เราสนใจไขมันและกล้ามเนื้อระหว่างซีกโครง โดยทั่วไปเราสังเกตุจากการดูรูปร่างแพะก็พอจะบอกได้ ถ้ามองแล้วเห็นกระดูกซี่โครงชัด แพะมันผอมแน่ๆ ถ้ามองแล้วไม่เห็นซี่โครงแสดงว่าแพะสมบูรณ์ดี วิธีนี้สำหรับแพะไม่ต้องจับดูก็ได้ กรณีจับก็ทำได้เช่นกัน แพะผอมเวลาเราเอามือไปจับบริเวณร่องซี่กระดูกซี่โครงมันจะบุบลงไป(ไขมันและเนื้อน้อย ทำให้เห็นร่องลึก และทำให้กระดูกซี่โครงโนนเด่ด ) แพะอ้วน ไขมันและกล้ามเนื้อระหว่างกระดูกซี่โครงจะเต็มร่องตื้น ทำให้ไม่เห็นกระดูกซี่โครง ขึ้นกับระดับความสมบูรณ์แพะ พื้นที่ส่วนกระดูกซี่โครงจะใช้เป็นคะแนนเสริมเช่นเดียวกัน

เหตุผลที่ต้องใช้ BCS กับการเลี้ยงแพะ

1.ทำให้เกษตรกรผู้เลี้ยงแพะแยกแพะผอมหรือแพะอ้วนออกจากฝูง เพื่อจัดการเรื่องสุขภาพง่ายขึ้น

2.บ่งบอกการเพื่มหรือลดปริมาณอาหารสัตว์

3.เป็นตัวชี้วัดหรือตรวจสอบเบื้องต้นแพะเสี่ยงต่อการเป็นโรคและมีพยาธิ 

4.เป็นตัวชี้วัดคุณภาพอาหาร ว่าเพียงพอหรือด้อยคุณภาพ นำไปใช้กับหญ้าสดธรรมชาติ หญ้าพืชสัตว์ ใบไม้ อาหารสำเร็จรูป อาหารข้น อาหารTMR อาหารสัตว์ทุกประเภท มันจะสะท้อนคุณภาพอาหารสัตว์ และปริมาณ ผ่านการสะสมไขมันและกล้ามเท่านั้น(ดูวิธีการให้คะแนนBCS)

วิธีตรวจเช็คและให้คะแนนBCSเพื่มเติมสามารถกดดูวีดิโอเพื่อทำความเข้าใจด้านล่างบทความนี้

    ช่วงคะแนน BCS ต่อผลกระทบต่อตัวแพะและการแก้ไข

จากรูปที่5 จะแบ่งพื้นเป็น3ส่วน พื้นที่สีแดง สีเขียวและสีเหลือง

พื้นที่สีแดง คือช่วงคะแนนBCSต่ำกว่า  BCS<2

 บ่งบอกปัญหา

1.แพะได้รับอาหารน้อยลงหรืออาหารคุณภาพไม่ได้(โปรตีนและพลังงานต่ำไป ความหน้ากินต่ำ เยื่อใยสูง การย่อยโภชนาการต่ำ อาหารมีสารพืชจากเชื้อราหรือแบคทีเรีย)

2.แพะป่วย เช่นท้องเสีย ท้องร่วง ไข้ หวัด มีเชื้อรา แบคทีเรียในร่างกายทำให้อวัยภายในอักเสบ แพะเป็นพยาธิภายนอก ทำให้แพะกินอาหารนอนลง จากที่แพะคันและนอนหลับไม่เพียงพอ และพยาธิภายใน มีพยาธิอยู่ในระบบอวัยวะภายใน ทำให้แพะท้องเสีย ลำไส้อุดตัน พยาธิเกาะหรือสร้างความเสียหายในปอด ตับ ลำไส้ กระเพราะ เป็นต้น

การแก้ไข

1.เพื่มอาหารสัตว์หรือปล่อยไล่ทุ่งนานขึ้น ควรเสริมพืชตระกูลถั่ว20-30%ให้แบบกินอาหารสด

ส่วนเกษตรกรให้อาหารสำเร็จรูป ต้องเพื่มอาหาร หรืออาหารมีเชื้อราหรือแบคทีเรีย รวมถึงคุณภาพอาหารหมดอายุนานแล้ว และโปรตีนและพลังงานไม่ถึงตามที่โฆษณา การลักลอบปลอมแปลงอาหารสัตว์ การจัดเก็บอาหารไว้ที่แห้งป้องกันเชื้อราและแบคทีเรีย

ส่วนอาหารข้น และอาหารTMR ที่เกษตรกรผู้เลี้ยงแพะผลิตขึ้นเอง ต้องไปตรวจสอบวัตถุดิบที่ใช้ประกอบสูตรอาจมีการเจือป่นสารหรือวัสดุแปลกปลอมเข้าไป รวมถึงวิธีการจัดการเก็บการเก็บเกี่ยวและระยะเวลาตัดพืช ใบไม้ พืชตระกูลหัวใต้ดิน เพื่อคงคุณภาพอาหารให้สูง ลดสารพิษในพืชบางชนิดที่มีก่อนผสมอาหาร และลดเยื่อใย ทำให้วัตถุดิบทั้งหมดมีโภชนาการย่อยได้สูง

2.คัดแยกแพะผอมออกจากฝูงเพื่อลดการติดโรคและพยาธิ เพื่อรักษาโรคและพยาธิตามลักษณะโรคและพยาธิ(ติดตามบทความต่อไป)

รูปที่ 5 ภาพช่วงสีและคะแนนBCS

พื้นที่สีเขียว คะแนนBCS 2.5 - 4

แพะที่มีคะแนนBCS ช่วงนี้ แพะจะมีการสะสมไขมันและกล้ามเนื้อที่ดี สุภาพแข็งแรง มีภูมิคุ้มกันโรคและพยาธิต่างๆได้ดี และเติบโตตามช่วงอายุแพะได้อย่างเหมาะสม บ่งบอกถึง เกษตรกรผู้เลี้ยงแพะติดตามและจัดการคอกแพะได้ดี 

  ลูกแพะอย่านมได้ไว้ขึ้น

  แพะขุนได้น้ำหนักตัวดี

  แพะหนุ่มสาวพร้อมผสมพันธุ์ ติดสัดไวขึ้น

  แม่แพะกลับสัดได้ไว 

  แพะผสมติดง่าย คลอดง่าย

  แม่แพะหลังคลอดมีน้ำนมให้ลูกแพะสูง

  พื้นที่สีเหลือง คะแนนBCS >4

แพะมีการสะสมไขมันและกล้ามเนื้อสูงเกินความเหมาะสมต่อการผสมพันธุ์ ส่วนแพะขุนถือว่าทำกนักหนักตัวได้ดี

บ่งบอกปัญหา

1.พ่อแม่พันธ์แพะ ผสมติดยาก ไม่ค่อยติดสัด

   คลอดลูกยาก

2.ลูกแพะอายุ 6 เดือน -1.5ปี ไม่มีอาการติดสัด ติดสัดน้อย ถ้าท้องก็คลอดลูกยาก

การแก้ไข

1. ลดอาหารสัตว์ลงหรือให้ห่างขึ้น

กราฟแสดงความสัมพันธ์ระหว่างคะแนนBCS กับช่วงการเจริญเติบโตแพะในระยะต่างๆ

 

  จะเห็นว่า BCS มีข้อดีหลายประการจะสรุปเพื่อให้เกษตรกรผู้เลี้ยงแพะเข้าใจ และการนำ BCS ไปใช้ทางปฎิบัติ ลงมือทำจริง จะอธิบายเพื่มเติมถึงวัฎจักรระยะการเติบโตของแพะต่อคะแนนBCS ตามระยะต่างๆ เป็นการขยาย ช่วงแถบสีBCS ดังนี้ ดูภาพที่6

รูปที่6 กราฟการเปลี่ยนแปลง Body Condition Score ตลอดรอบการผลิต 

ช่วงท้องว่าง

  แพะอย่านม,แพะระยะขุน,แพะตัวผู้ตัวเมียก่อนผสมพันธุ์,แม่แพะกลับสัดใหม่ ทั้งหมดนี้คือความหมาย ช่วงท้องว่าง ต้องการ BCS >2(มากกว่า 2) ถ้าจับการสะสมไขมันและกล้ามเนื้อบริเวณส่วนเอวได้คะแนนต่ำกว่า BCS<2 ให้เพื่มอาหารและคุณภาพอาหารให้ดี ถ้าไม่ใช้ด้านอาหารก็จะเป็นด้านโรคและพยาธิ ให้ทำการคัดแยกและรักษา

ช่วงผสมพันธุ์

 ต้องการBCS >3(มากกว่า3) ถ้าคะแนนBCSต่ำกว่า 3 ให้เพื่มอาหารและคุณภาพอาหาร แพะจะติดสัดช้า แรงที่ทำกิจกรรมเล้าโรมไม่มี ประมาณว่าหมดแรง ถ้าคะแนนBCSสูงกว่า3 ให้ลดอาหารลง จะทำให้แพะติดสัดไว พร้อมผสมพันธุ์

ช่วงระยะตั้งท้องใหม่ ต้องการBCS=3 ถ้าคะแนนBCSต่ำกว่า 3 ให้เพื่มอาหารและคุณภาพอาหาร ให้แม่แพะสะสมพลังงานและโปรตีนส่วนเกินไว้สำหรับขบวนการที่ลูกแพะจะดึงสารอาหารผ่านรก ช่วงนี้แม่แพะยังมีเปลี่ยนแปลงทางร่างกายคงที่อยู่ อาหารยังกินไม่เยาะ

ช่วงระยะตั้งท้อง ใกล้คลอด ต้องการBCS>3.5

เป็นช่วงที่ลูกแพะเจริญเติบโตได้รวดเร็ว และต้องการสารอาหารสูง เกษตรกรผู้เลี้ยงแพะต้องควบคุมอาหารด้วยการเพื่มอาหารต่อวันให้สูงขึ้น เพื่อให้แม่แพะสะสมพลังงานและโปรตีนส่วนเกินสร้างเสริมขบวนการน้ำนม แม่แพะจะมีน้ำนมสูงหลังคลอดและส่งผลต่อน้ำหนักแรกเกิดแพะสูงขึ้น แม่แพะต้องไม่ผอม ไม่อ้วนจนเกินไป ถ้าBCS>3.5 แม่แพะจะคลอดลูกยาก และอาจทำให้ลูกแพะตายได้ ต้องลดอาหารลงมาเท่านั้น

ช่วงระยะให้นมแรกเกิด ต้องการBCS<2.5 

เป็นระยะที่แม่แพะมีร่างการซูบผอมลง เป็นกลไกปกติของแม่แพะ เพราะลูกแพะกินนม ดึงสารอาหารจากแม่ ขณะเดียวกันต้องเสริมอาหารที่มีพลังงงานและโปรตีนสูงรวมถึงวิตามินและแร่ธาตุ ปกติให้กินหญ้าสดเสริมพืชตระกูลถั่วไม่เกิน30% จะเพียงพอต่อแพะพื้นเมืองและแพะลูกผสมเลือดพื้นเมือง25% ส่วนแพะพันธุ์ไม่ว่าเลือดต่ำหรือสูง ต้องเพื่มอาหารข้น มิฉะนั้นแล้วแม่แพะจะมีนมน้อย แพะขาลาก เกิดจากอาหารไม่สมดุล ส่งผลไปยังประสาท รวมถึงอาจเป็น โคตีซีท ด้วย ลูกขาดนม และตาย ต้องจัดการ วางแผนให้ดี สำหรับเกษตรกรผู้เลี้ยงแพะพันธุ์ในสายเลือดระดับต่างไป ยิ่งเลือดสูง ต้องเพื่มการใส่ใจ ดูแลเป็นพิเศษ

ช่วงระยะให้นมระยะสุดท้ายก่อนอย่านม ต้องการBCS<2 การจัดการดูแล รักษาและโรคเหมือนกับช่วงระยะให้นมแรกเกิดทั้งหมด ต้องเพื่มอาหารต่อวัน

     บทความนี้มีวีดิโอเสริมเกี่ยวกับคะแนนสมบูรณ์ร่างกาย Body Condition Score หรือBCS. แล้วพบกันใหม่ในบทความครั้งหน้า